Stammeshaus, Herman Stammeshaus
[2006114]

Herman Stammeshaus
1918-1991

"Een tijger in ruste. Wanneer hij furieus wordt ontwaken de geesten van Atjeh," zo omschreven zijn vrienden het weerspannige karakter van de in Indonesië geboren graficus Herman Stammeshaus (1918-1991). De doorgaans in zichzelf gekeerde kunstenaar sprak niet graag over zijn eigen werk. "Wat aan de muur hangt, dat ben ik", zo liet hij kunstcriticus Wim Zaal in zijn atelier weten. "Hoe eenvoudiger, hoe beter", zo luidde zijn stelregel. Zijn grafisch werk - overwegend in zwart-wit uitgevoerd - laat een krachtige, maar ook weerbarstige beeldtaal zien.

Zijn vader was een bekend bestuursambtenaar in Atjeh, zijn moeder was van Chinese afkomst. Veel diepgewortelde herinneringen aan zijn jeugd in Indonesië had Stammeshaus naar eigen zeggen niet. Hij was pas elf toen hij samen met zijn familie naar Nederland verhuisde. Aanvankelijk studeerde hij aan de Landbouwhogeschool en was steevast van plan om na zijn opleiding voorgoed terug te keren naar zijn geboorteland. Door de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog werd hij gedwongen om zijn plannen om te gooien. Stammeshaus meldde zich als vrijwilliger aan bij het Nederlandse leger en keerde tijdelijk (1946-1949) naar zijn geboorteland terug om de 'Japanners te verdrijven' . Daarna kwam hij voorgoed naar Nederland. "Door de tijdsomstandigheden heb ik mijn roeping tot kunstenaar pas laat ontdekt." Hij liet zijn agrarische opleiding voor wat het was en meldde zich in 1953 aan voor de Kunstnijverheidsschool in Amsterdam, richting grafiek.

"Pas op mijn veertigste had ik mijn eerste eenmanstentoonstelling. Zoals alle andere die erop gevolgd zijn, was het maar een middelmatig succes." Hoewel zijn grafisch werk tweemaal met goud in Italië bekroond werd, kreeg het in Nederland weinig belangstelling bij het grote publiek. Slechts met één reeks zwart-wit grafiek met als titel 'Hoogspanningsmasten' heeft hij enig succes kunnen boeken. Ondanks de magere afzet ('ik hield er geen gesmeerde boterham aan over' ) ondervond hij veel bewondering onder vakgenoten. Zij spraken zich in lovende bewoordingen uit over zijn sterke 'handschrift' en de samenhangendheid van zijn oeuvre. Zijn krachtige beeldtaal is kenmerkend voor het merendeel van zijn grafiek. "In het begin waren mijn werken zeer gecompliceerd. Dat beviel me niet helemaal. Ik begon te vereenvoudigen en te abstraheren en na een tijdje had ik eindelijk de kern te pakken. Van honderden lijnen naar tien, dat is kunst. Maar het publiek vindt dat niet prettig, die willen een plaatje."

Het oeuvre van Stammeshaus bestaat uit zeer uiteenlopende technieken: houtsneden, kartondrukken, tekeningen, Chinese karakters en enkele schilderijen. "Ik heb nooit een school of een richting gevonden, waarbij ik paste. Vooral in de zucht naar vereenvoudiging wijk ik af van andere grafici. In mijn werk vind je, om een voorbeeld te noemen, geen schaduw. Dat kan een Oosterse invloed zijn (Stammeshaus was een groot bewonderaar van Japanse houtsneden). In China en Japan tekent men ook geen schaduw want dat is een 'niets'. Vreemd genoeg was de reeks 'Hoogspanningsmasten' (die hij naar aanleiding van zijn vaders overlijden maakte, red.) de enige waarin ik soms een filosofische toets heb aangebracht (de reïncarnatie). En nog vreemder is dat niemand dat eruit gehaald heeft. Het is natuurlijk teleurstellend dat de verkoop van mijn werk te beperkt is om van te leven. Maar mijn eerzucht is dat mijn werk goed is. Ik ben geen type dat per se beroemd wil worden. Ik heb nog andere liefhebberijen, zoals mijn vlindercollectie. Ik heb zelfs een boek over een Surinaams vlindergeslacht uitgegeven. En natuurlijk mijn verzameling Chinese munten, waar ik eveneens over schreef."

Zijn werkkamer aan de Grensstraat in Amsterdam stond vol met kastjes en potten met vlinders en rupsen. De grote nauwkeurigheid waarmee hij zijn verzameling rangschikte, kan tot op zekere hoogte vergeleken worden met zijn precieze manier van werken als kunstenaar. Voordat hij aan de slag ging maakte hij eerst een aantal tekeningetjes. Degenen die zijn goedkeuring konden wegdragen, vergrootte hij uit. Daarvan maakte hij uiteindelijk linoleumsneden en houtdrukken. Hij liet veel ruimte over voor het wit. Juist dankzij de combinatie van het zwartwit-contrast en de basale vormen en lijnen die alle kanten uit schieten, heeft zijn werk een enorme beeldkracht.
Het hiebij afgebeelde werk uit 1967 voldoet exact aan het hierboven beschreven gegeven.

Corien van Eyck van Heslinga